De stilte verzwegen
Tijdens een stolpersteine legging in Nijmegen, bij het huis waar mijn moeder heeft gewoond, mocht ik namens de familie een toespraak houden. Onderstaande heb ik toen verteld.
Op 26 maart 2022 was ik in Bergen Belsen. Ik schreef daar dit gedicht:
Oorverdovende stilte
Trillende lucht
Van de warme zon
Onmetelijke wijdte
Een Nederlandse vlag
Hebreeuwse tekens
Vogels die tjilpen
De wind die fluit
Eindeloos verdriet
Tussen de bomen
Voelbaar diep vanbinnen
Schreeuwend om te mogen zijn
Mijn moeder kon niet praten over de oorlog. Wat zij had meegemaakt was simpelweg te groot, te
hartverscheurend. Zij moest zwijgen. En ik had niet het lef of de moed om te vragen. Ik sloot
daarentegen mezelf en de rest van de wereld uit. De angst van het anders zijn of, beter gezegd, het
anders voelen, maakte dat ik niets wilde weten van de oorlog en de gevolgen die deze had voor mijn
moeder, haar zus, haar en mijn familie. Ons Volk.
Tot vorig jaar.
Ik voelde de urgentie om meer te weten over mijn moeder. Wie zij was geweest en wat haar had
gevormd tot de moeder die ik had leren kennen. Daarom besloot ik haar reis, die zij gedwongen maakte
in de Tweede Wereldoorlog zo goed als mogelijk na te reizen.
Samen met mijn zus eerst met de trein naar Westerbork en toen met de trein naar Bergen, waar ik het
hierboven opgenomen gedicht schreef. Vervolgens met de trein van Bergen - Belsen naar Tröbitz. En
vanaf dit plaatsje, vanaf de massagraven waarin mijn opa en oma liggen, terug naar Nijmegen, de
geboortestad van mijn moeder.
Deze reis, De reis van mijn moeder, heeft mij veranderd. Heeft mij de moed gegeven om echt te gaan
staan voor insluiting. Met te verzetten tegen uitsluiting, discriminatie, micro-agressie en polarisatie. Ik ben
gestopt met zwijgen.
Harry Frankfurt, emeritus hoogleraar filosofie aan Princeton schrijft in zijn boekje “On Bullshit” uit 2005
over onzin en liegen:
“dat liegen een verzetten tegen de waarheid is. Je erkent dan de waarheid nog als een gegeven.
Het verkopen van onzin is het verwerpen van de waarheid. Je bent dan ook niet meer op zoek
naar de waarheid.”
Helaas zien we in de hedendaagse maatschappij dat heel veel mensen onzin verkopen en dat we ons
verhullen in stilzwijgen. Een ander zwijgen overigens dan het zwijgen van mijn moeder. Zij zou niet
hebben gezwegen en ook geen onzin hebben verkocht. Zij zou hebben gevraagd en op zoek zijn gegaan
naar de waarheid.
Frankfurt schrijft vervolgens dat mensen onzin verkoopt of over onzin zwijgen, omdat we er niet bij horen
als we geen mening hebben. Het voelt beter om onzin te verkopen of te zwijgen dan het gewoon niet te
weten.
In de huidige maatschappij speelt daarbij ook nog eens dat wanneer je mijn mening niet deelt, je tegen
mij bent, dan ben je mijn vijand. En dit, deze vorm van polarisatie, is natuurlijk de grootste vorm van
onzin die je maar kan verzinnen. Het vergt lef en moed om je hiertegen te verzetten. Het vergt lef en
moed om de onzin te bevragen en ervoor te kiezen er niet bij te horen.
Mijn moeder kon niet spreken en moest zwijgen over wat haar is aangedaan. Ik heb vervolgens ook ruim
50 jaar gezwegen. De reis van mijn moeder herreizen heeft mij geleerd dat ik niet langer wil zwijgen. En,
dat ik geen onzin meer wil verkopen. Ik kies voor de waarheid en hoop dat velen met mij ervoor kiezen
niet langer te zwijgen en beginnen met spreken dan wel blijven spreken. Want alleen dan kunnen we de
waanzin en de onzin, het verderf van toen en nu, bestrijden.

